Friday, January 7, 2011

Food Poisoning

             He ka thuziak hi misual.com ah ka post tawh a. Mi chhiar tawh hnu pawh nise, mahni thuziak na na na chu tiin ka blog lamah ka senglut a, tlem azawng ziak belhin, tihian ka post thar leh ta anih hi. Food poisoning hi kan zirna a rei tawh avangin hei aia up-to-date zawk chhiar tur a tam tawh ang. Ka la hriat theih ang ang ka han sawr chhuak anih hi.


            Mizote hi ei leh inah kan fimkhur lo hle thin a. A tui anih phawt chuan kan duh viau zel. Taksa in a mawmawh lam aiin kan ka in tui a tih zawng apiang kan eiin kan in thin a. Chawhmeh nise a tawp leh a tenghneng apiang kan fakmawi a, kan in ei hmuh thin. Eisual avanga pumna leh damlo kan awm phah fo thin reng a ni.

            Food Poisoning han tih hian Mizo te zingah chuan “Eisual” tiin kan hre lar deuh ber awm e. Eisual kan tih tam tak hi thil kan ei sual vang pawh a ni chiah lova; kan eitur ah natna hrik emaw a lo awm palh thei a, chu natna hrik chuan kan ei hmain tur chak tak a lo siam thei a. Chu chu kan lo ei palh ta a, chu tur chuan kan taksa ah natna mak tak mai a lo siam ta a, kan pum a na a, kan luak a chhuak a, taksa a lo na ta a, chutianga kan eitur siamsa a natna hrik an lo awmsa hian chu chu “Food poisoning” an ti a ni.

Food poisoning chu engin nge lo thlen thin le?

           Food poisoning hi bacteria chikhat Clostridium botulinum in a thlen thin a. He bacteria hi tetanus thlen theitu natna hrik Clostridium tetani te nen hian chhungkhjat lamhnai tak niin species (genus) khat hnuaiah an awm ho a, tur an nei chak em em a ni. Tuna kan sawi tum ber, eitura tur hlauhawm tak siamtu Clostridium botulinum hi anaerobic bacteria an tih te zing ami an ni a, a awmzia chu, heng bacteria te hi boruak tha Oxygen awm lohna hmunah nasa taka inthlah pungin an khawsa thei thin a ni.

            Clostridium botulinum hian tur chak tak mai a siam chhuak thin a, chu a tur siam chhuah chu Botulin an ti a. Chu tur chuan taksa a thlen hnu ah natna nasa tak mai taksa ah a lo siam chhuak ta thin a, chu a natna siam chu a hmingah Botulism an ti. He Botulism hi food poisoning rau rau ah chuan a hlauhawm ber pawl a ni nghe nghe a ni. Nervous system a khawih pawi thin avangin a hlauhawm bik em em a.  Thil ei leh in a lo harsa a, thawk a harsa bawk a; natna nasa tak an tawrh hnuah zeng (paralysis) a thlen thei a, uluk taka enkawl vat anih loh phei chuan thihna hial a thlen thei a ni. Botulin tur hi a chak em em a, 1 microgram lek pawh hi mihring tan thihna tham khawp hial niin mithiam te'n an sawi.

            Clostridium perfringens ho pawh hian taksa ah tur a siam chhuak a, chu tur chuan ril atangin tui a sawr chhuak chiam thei a, chu chuan kawthalo nasa takin a siam thei bawk thin.

            Clostridium botulinum bacteria te hi anaerobic bacteria an nih miau avangin boruak tha awm lohna hmunah an thang / inthlah pung chak hle a. Heng bawngsa tin, sangha tin leh sa tin dangte mai bakah chaw/chawhmeh, tin chhunga pack ho chi reng rengah hian an awm palh duh thin bik a ni. Chuvangin sa tin kan lei dawn reng rengin a tinah hmelhem a awm tur a ni lova, a mawng leh a chhin te a puar pung tur a ni lo. Hawn hnuah pawh ngun takin en ila, a phuan buah buah emaw, danglam bik riau emaw te a awm a nih chuan ei lovin paih ta mai ila, a pawi lo ang. Hengah te hian he bacteria hi a awm ngei ngei tihna a ni chuang lova, “a lo awm palh thei” a ni tih mai chauh a ni e. Vanneihthlak takin a tur chak leh rapthlak tak Botulin hi, uluk taka chhuanso anih chuan a chhe ve mai thin. Sa tin leh chawhmeh tina pack te, aluminium foil a tuam phui tlata dah that te, thil um lampang reitak dah that te hi te hi, uluk taka chhuanso hnua ei hram hram a tha hle.

Salmonellosis:
           Hei hi arsa ah leh artui ah natna hrik chi khat Salmonella an awm ve thin a, chu chuan food poisoning chikhat Salmonellosis an tih te pawh a thlen ve thin.

Aflatoxin:
           He tur hi hmuar chikhat Aspergillus flavus ina a siam a ni a. He hmuar hian mita hmuh tham loh khawpa te pawh nise, kan eitur a bawm anih chuan tur Aflatoxin a siam chhuak thin a ni.chuan

            Artui ah hian a laimu hi bacteria hian beiin an tichhe duh hle a, a pawn varah hi chuan enzyme chikhat lysozyme a awm thin avangin bacteria te hian an bawm tha duh vak thin lo bawk.


Ei leh in ah fimkhur kan mamawh:

             Kan chawhmeh tha, bekang-um angah te hian natna min thlen thei bacteria a awm ve inring tho em? Kan chawhmeh chi hrang hrang kan sawngbawl dan te hi a thianghlim tawkin kan hria em? Kuhva panhnah silna thli dum nguk mai han hmuh hian in ngaih a tha veng veng em? Panhnah te kha tuithianghlima sil nawn an ni tawh lem lo fo a nia aw.

             Thingpui dawra chawlh kan uar hle a; dawr nghaktu in chhang a rawn chhawp hnur a, kan ei bang te kha, kan thutna kan thawhsan hma chuan an seng lo fo thin. Kan chhang ei zawh loh kha thovin a bawm a, chu chu an dah let leh a, midang a hnua rawn kal te kha an chhawp ve leh mai thin. Vai chhangthlum zawrhna darthlalang bawm chhungah hian tho an awm duh khawp bawk mai. Kan ram kawng khu tak sir ah chawhmeh thlaihnah ila kan zuar a, vaivut khu inh nilenga a bawh hnu te hi kan lei a, bai hanna kan telh a, tui ti takin kan ei bawrh bawrh mai thin. Thlai hian tui a filter thei lova, lei atangin soilk solution a hip lut a, chu chu thlai taksa chhungah a lalut thin a. Hnah kua atangin tuihu (water vapour) a rawn chhuak a, tui ruala a hip luh erawh a hnutchhiah thin. Kan thlai tuipek te pawh hi a thianghlim tawk tur a ni a, thli leh tui bawlhhlawh hnaiha thlai te chu, a lo no deuhva, a dawng tha deuh bik anih pawhin ei loh a tha. Thlai chawm nana ran ek (manure) kan hmang anih pawhin kan manure te kha a tawih tawh (biodegraded) leh humus a insiam tan tawh a ni tur a ni.

             Bekang um han lei chang a buara hrui lo awm ve thin te, zochhangban chhumsa lei changa samzai lo awm ve thin te hian enge a entir? Vawikhat pawh Aizawl dawr changkang ve tak pakhatah ka chawl a, tui ti takin chow fried ka ei a, ka ei zawh hnuah purun sen emaw tia ka hnawl kha ka han enchiang a, chukchu lek a lo ni a. Thingtlang khaw pakhatah pawh thingpuisen min chhawp ka han in a, tui ti taka ka in zawh hnu ah, no mawngah sazu ek inchiah puam tawh a lo awm. Khaw kar kawng hotela chaw ei chang a, kan ei bang an han chhung let leh hmiah mai hmuh chang te hian ngaihtuahna a kal thui duh khawp mai. Antam hang chhum, a tuihang tui ti taka kan hawp hruah hruah laia pangang han hmuh thut te hian chaw ei kal lai a va tawp chiang thin tak em. Natna hrik chu kan chhum hlum pawh a ni mahna; kha eitur siamtu kha a fimkhur lova, a che duhdah hle a ni tih a entir a ni lawm ni? Dawra chhang siam mek nula hian a hnapkhir kheuh mial mial se, chhang nuai zawm leh ta mai thin se la…..

           Duh aiin a sei dawn, duhtawk rih mai teh ang.......



30 comments:

  1. A bengvar thlak hle mai, hriat atana tha a nih hi. Ka vanneih asimin food poisoning tih ang te, eisual leh allergy hi kala neilo a ni maithei.

    ReplyDelete
  2. @H.V.: Ka blog rawn tlawha ka thuziak te min chhiar sak vanga ka lawm hle rualin sulhnu (comment) tha tak min hnutchhiah vang hian ka lawm lehzual e. I rawn lenglut fo dawn nia aw.

    Kan eitur kan siam dana kan uluk loh zia te leh kan ei duhzawng tawp thin zia te ngaihtuah chuan rin aiin food poisoning hi kan nei tlem ang reng khawp mai. Chawhmeh thing chhuanso zel kan chin vang pawh hi a ni maithei.

    ReplyDelete
  3. In lamah (zanah) ngun lutukin ka lo chhiar leh ang e. Ka bih thuak thuak hman chauh va, comment-ah ka'n ramtang rih a ni.

    Thingpui dawra thawkte tan chuan hnarkaw chhung kawm hi phal loh ni se ka ti ngawt mai! A tenawm lutuk, hetiang hi ka tawng tawh a, ka uak teuh kher asin le.

    ReplyDelete
  4. TS, hman lo chung chunga i rawn comment pawh hi ka tan chuan ngaihnawm tak a ni, min tinui bawk. Hei aia ngaihnawm hian i rawn comment ka beisei a, ka rawn chang reng dawn a nia.

    Kan ready-made eitur te hi an thianghlim a ngai a, a eisiamtu te an fimkhur a tul bawk. Kan eitur te a lo thianghlim zawk nan sorkar hian thingpui dawr, restaurant leh chaw dawr te hi uluk takin check thin teh se.

    ReplyDelete
  5. I thu ziah chu thil tangkai tak nih hi mawle.

    Kan hmelhriat pakhat chuan, "Kan thlai chin chu kan kawmchhak te septic tank tui kan pipe thla a,thlai kan chawm a an tha duh teh a sin, ti ve rawh u" a ti a, hetia i han sawi takah chuan a thianghlim dawn em maw ni le, ka ti ta deuh. Septic tank tui a thlai chawm chu a thianghlim reng em, tih ve chi a ni angem?

    ReplyDelete
  6. ei leh in hi, engvang kher nge pawh ka hre lo e, artui leh bekang hmeh pawlh tehi nuam ka ti hran miah lo. mahse ka ei pawlh pawhin eng chu ka ni chuang lem lo a.

    ReplyDelete
  7. triplestar, a theory chuan a tuiawm loh khawp mai.mahse ei hmiah hmiah rawh, septic tank atanga ektui kha chu, chemicals process chi hrang hrang kaltlangin, ektui ni lo in a in siam fel vek tawh e... hahaha... hemi chungchang hi sawi zau a va chakawm em...

    ReplyDelete
  8. @triplestar: Mizoram chhunga kan septic tank ho hi a septic hran lem lo niin ka hria. Septic tank an sah pawh hian uih thei tak a ni. A thli hi chu a tenawm khawp ang.

    Thlai hian tuifim a hip lova, nutrients nena inpawlh in, solution angin root hair kaltlangin tui a hip lut thin. Ka sawi tawh ang hian tuihu chauhvin thlai taksa a chhuahsan leh lawi si. Nutrients kan taksa in a mamawh lem loh te, taksa tana tha lemlo te pawh a hiplut teuh turah ka ngai. Thlai taksaa cell membrane te hian enge maw zat chu an block na a, tui tenawm leh septic tank tui ang na na na hi chu block sen ngaihna a awm lovang.

    Thlai zung ei te hi kan intihhmuh a, a tha e, mahse thlai zungah hian rulhut chikhat, soil nematodes an tam thei rapthlak. A tihangtu tak pawh an ni mahna. Tin, thlai zung hi storage organ ani lem lova, kan taksa mamawh nutrients a inchhek khawl tam vak bawk lo. Ka han belh mai mai anih hi.

    ReplyDelete
  9. @shailendra: Nang meuh ka blog ah i lo lenglut a, a nuamin ava hlimawm tak em. A chunga i comment "hemi chungchang hi sawi zau a va chakawm em..." hi khawngaihtakin han sawi zau ta che. Nangni application lam khawihtu ho sawi hi ngaihthlak a chakawm a nia.

    Heavy metals kan tih ho te leh toxic materials ho pawh hi thlai taksa ah thlai hian a lo deposit ve thin a (hei hi toxicology lamah chuan uluk taka zir a ni). Hei vang hian heavy metals released na hmun factory hnaivai hmun thenkhat ah chuan, leilunga heavy metals tam lutuk tur ven nan thlai an ching chiam thin.

    Hetiang anih si chuan kan thlai ei thin te pawh hi, tuibawlhhlawh, polluted water leh polluted soil a kan chin chuan, thlai taksa te hi contaminated an ni ve dawn tihna anih hmel khawp mai.

    Han sawi zau deuh teh. Ka lo ngaithla teh ang, a bengvarthlak dawn em asin.

    ReplyDelete
  10. A bengvarthlak hle mai. Khi'ng natna hrik leh natna hming i rawn tar lan zawng zawng deuhthaw khi ka hriat ngai loh an ni hlawm a, chu vangin he post-ah hian thil thar tam tak ka hriatphah a, ka tan chuan a hlu.

    Sa tin te, kuhva leh hriatchian loh ei tur chi hrang hrang hi hmuh leh lei theihin a awm tam ta hle a, he'ng laka fimkhur a pawimawh khawp mai. Tuna kan natna tam takte hi he'ng vanga thleng a lo ni dawn tihna a ni reng mai a, tih lohvin kan natn atam takte hi kan pumpelh zawk dawn a lo ni reng mai.

    Ei leh in, hotel chungchang erawh comment hmasaah ka ziak nil nial tawh a, ka ziak nawn leh tawh lo mai ang e. Hmasawn kan la ngai nasa ka'n ti hram teh ang.

    ReplyDelete
  11. @KC TS: Tui, lei leh boruakah te hian microorganisms tam tak an awm a, heng zingah hian natna min thlen thei Pathogens tam tak an awm. Heng te hi kan ei tel a, kan in tel a, kan khawih a, kan hip lut bawk thin. Kan ei leh in fimkhur loh vanga natna kan kai hi a tam hle awm e. Kan ei leh in hi tithianghlim ila, faina ngai pawimawh ila chuan natna tam tak lakah kan fihlim thei mai awm e. Mahse, kei ngei pawh hian thianghlimna leh faina hi ka kalpui thei chai bik chuang si lo anih hi.

    ReplyDelete
  12. Eng pawh ni se, Hotupa kumthar chibai phawt le.

    ...khrum

    ReplyDelete
  13. Welcome back, Khumchikthei. Kumthar chibai mawlh mawlh le. Hei, i ziak tur chi ni awm tak ka lo ziak ve ngawt a nih hi.
    Khrum...

    ReplyDelete
  14. Tha ka ti hle mai. Ka en thuak thuak a Sikul naupang ho tan print chhuak la va tha dawn em. Mizo tawng ngei mai a Science han chhui leh chhiar hi chu a manhla in a lawm awm em a sin. A leh lin te hi a har em a sin...

    ReplyDelete
  15. Kris-a: Tunlai sikul naupang chuan ka thuziak ang chi chhiar ai chuan TV show en te, football te, Korean movies te, mobile phone te an tuipui zawk alawm. Print pawh ni ila, an chhiar peih chuang lovang.

    Ka thuziak holam te te min chhiar sak thin a, ka lawm khawp mai. I sawi khi a dik khawp mai. Science kaihhnawih lam hi mizotawnga ngaihnawm tak tura ziak hi a harsa khawp mai.

    ReplyDelete
  16. Tha leh pek hle mai! Mizote eisiam danah hian afaina leh thianghlimna hi kan ngaihtuah tawk lo fo hian ka hre thin.

    Food poison hi ka tawngve nual ta! Mahse, engin nge chu chu thlen tih lam ka lo hre ngai lo. Minti bengvar leh ta!

    ReplyDelete
  17. @sekibuhchhuak: Min rawn tlawh a, i tilawmawm thin khawp mai. Ruah tlem a han sur a, timna nei map lova septic tank sah ching kan awm tlat mai te hi a pawi a ni tiraw. Kan khawpui thli lui sangha kan ei thin te hi an thianghlim vak lo mai thei, i ti ve lo maw?

    Damdawiin thli te hi medical waste treatment paltlang miah lo hian kan lo paih thin ang tih te hi ka hlau thin khawp mai.

    ReplyDelete
  18. Ka va tlawh khat ve,a tha hle mai..i thuziak chu.

    ReplyDelete
  19. @Diki: I ti lawmawm hle mai. Ka blog a i rawn lenluh vangin ka lawm e.

    ReplyDelete
  20. ei sual awlsam hi an sawi teh fo a; khuaino, lui sa leh khawmual sa etc etc. mahse khuaino te hi tunhnua ka awmna chinah chuan eisual awlsam angin an sawi leh ta miah si lo a, chutiang bawkin lui sa leh khawmual sa pawh, keimahin ka lo in hnial ka lo inhnial ve thin a. I thuziak hi chutiang hrilhfiahna chu a ni e. A tha khawp mai

    ReplyDelete
  21. Dawldanga: Welcome back. I reh vang vang hi chuan ka blog hi a khua a lo har hman thin.

    Ni e, tunhma khan eisual awlsam bik hi an sawi fo thin a. Arsa thing te pawh hi eisual a awlsam an ti thin. Tunhnu ah chuan arsa thing te pawh kan ei hmiah hmiah a, Pathian zarah eisual em chu a awm ta lo anih hi. Kan eitur chawhmeh thing te hi uluk takin chhuang so thin ta ila, eisual tam tak lakah kan inveng theiin ka ring thin.

    ReplyDelete
  22. ka chhiarchhuak nawn ta e. a thain a fiah hle mai,thianghlimna hi a pawimawh hle tak kha a!

    ReplyDelete
  23. @Rose: Vawi khat chhiar chhuah mah a ninawm tawh naka laiin, vawi hnih zet min chhiar chhuah sak a, ka lawm kher mai. Chhiartu awm lo thuziak hian hlutna a nei lo, min chhiar sak thin avangin ka lawm e. I hman chang chuan i lo leng lut fo dawn nia.

    ReplyDelete
  24. Ka comment mai bakah, midang zel chhiar atan pawh ka recommend bawk e

    ReplyDelete
    Replies
    1. I lo lenluh ve duh avang leh keia thuziak ve mai mai min comment sak ve duh avangin ka lawm khawp mai. Ni dangah pawh lo lenglut fo rawh aw.

      Delete
  25. Cari, a bengvarthlak hle mai! eisual theihna chhan i rawn sawi te khi a ngaihnawm hle mai! Ei leh in fimkhur a ngaihzia min remind avangin ka lawm hle ani!

    ReplyDelete
    Replies
    1. Kan eitur quality te hi a sang ve vak thei lo anih pawhin kan eitur neih ve chhun ang ang te hi thianghlim sela, kan tui in tur thianghlim sela, kan eisiamna kut fai bawk sela, tichuan natna tam tak (a bikin water-borne pathogens leh soil-borne pathogens) lakah kan fihlim thei dawn a lo ni. I lo lenluh vangin ka lawm e.

      Delete
  26. Hei chu ava bengvar thlak ve. Nang nge nge i taima a, chumi zar chu kan zo zel anih hi.

    ReplyDelete
  27. @Sisen: Min rawn tlawh thin a, ka lawm khawp mai.

    ReplyDelete
  28. Ka chhiar nawn leh, ala bengvar thlak reng mai.

    ReplyDelete