Thursday, May 5, 2011

Thing phun dawna hriat tur pawimawh te


(Thingphun chungchang hi nakinah, fur hunah ka ziak ang chu ka ti deuh hlek na a, hei, fur ruahtui a rawn hnaih ta viau mai si a, hmanhmawh takin ka han ziak pawp pawp anih hi).


             Rei lo teah thal khawlum a kiang ang a, ruahtui a lo tla leh mai ang a. Fur a nih meuh chuan ruaibut tak leh chawpchilh takin thing kan phun leh chur chur dawn a. Thahnemngai takin thingphun tur kan la leh chur chur ang a, hmun tha lai emaw, hmun chep lai emaw sawi lovin, a rem lai laiah kan phun leh hmiah hmiah mai dawn a ni. Department lamin tan an la nasa thei bawk a, a phun tur lam pang hi chu a lungngaihthlak loh thin khawp mai. Mahse, khawpui chhunga phun atana thing lianpui pui an kui tiak ve ngawt thin hi chu sim a tha khawp mai. Thing lian chi ai chuan hmun hnawk lo, mawi bawk si kan thlan thiam a tul khawp mai. Thing hi phun satliah ngawt a ni lo, a hma atanga ruahmanna felfai tak nen uluk taka lo duan lawk a, chumi hnua phun chauh chi a ni.


Khawpui cheimawi nana thing phun 

           Kan tih nek nek chhungin fur hmahruai a lo haw tan mai dawn. A hma atanga uluk taka a phunna tur lo ruahman leh lo thlir lawk te, nakinah a hnawk dawn em, tih thlenga lo en lawk kan nei leh miah lovang. A hma atanga a phunna tur lo buatsaih lawk awm miah lovin thingtiak kan phun satliah leh tawp ang a, kan thing phun te chu an nung chang chang ang a. Enkawl zui an nih loh phei chuan a kum lehah an thi leh nghal mai dawn a ni. 

             Khawpui ti mawi tu atana thing phun (urban forestry) hi uluk taka duan lawk a tul hle. Rem leh rem lohvah kan han phun thawr mai thin te, thing lian pui pui la ni thei mai tur, khawpui chhunga kan phun thin te hi sim a hun. Khawpui cheimawitu tur kan phun dawn anih chuan, a lo thanlen huna a awm dan tur mitthla lawk ngei tur a ni a. A kung lianpuia thang chhuak thei tur anih chuan, nakinah a la hnawk dawn. A kung lian lutuk lo, mawi taka par thei emaw, a kung pianhmang mawi tak a ni tur a ni. Anih loh vek leh, naupang thenkhat tana ei tur pe thei, rah nei, thei tui tak a ni tur a ni.

           A par chi hian khawpui a chei mawi a, heng bottle brush tree ang te hi an hnawksak lova, an par deuh reng thin bawk. A par lo chi ah chuan Ashok tree hi a tha leh a. Tin, neem thing te pawh hi phun atan a tha hle, a kung a lian lutuk lova, a hnah tla a hnawksak tham lova, damdawi atan hman tangkai a lo ni lehzel bawk nen. A rah ei theih, phun nun awlsam si, kung lian lo leh hnawksak bawk si lo, rah hma si ah chuan Mulberry tree hi a tha bawk.




 

Thing phun tura lei sawi sak hun:

            Fura thing phun tur hian furah lei sawisak a nih chuan a tlai mah mah tawh thin. Thal lai ngeiin a phunna tur lo ruahman lawk a, khur lo laih lawk vek te, khurah leitha lo hnawh lawk vek te hi duhthusam a ni.

           Thing phun ka uar a, kan phun nung a, a enkawl zui lamah tan kan la leh si lova, awmzia a nei lo thin. Khawpui hmun chep tak karah rem leh rem lovin thing phun kan tum a, a lo len huna a hnawk theih dan tur kan hisap miah lo thin. A lo thang lian a, hnawksak kan ti leh tho thin si. Veng chhungah hian thing phun puirlin theihna tur hmun awl kan ngah lo hle thin a. Kan phun puitlin theih ngeina tur hmun uluk takin thlang ila. Chumi hmun uluk taka kan thlan chhuah zat lek chauh chu thing phun tum tur a ni.

          A hmun tur thlan fel a nih hnuah, uluk takin khur laih ni se. Khur chhung atangin lung zawng zawng paih chhuah vek ni se. Khurah chuan bawngek khawro leh hnim hnah ro emaw tawih tawh emaw leh lei inchawhpawlh hmangin khur chu, vum thur khawpin hnawh nise.

           Fur ruahtui tlak hma chuan nisensa in lo hem ve rih mai mai sela. Fur ruahtui a tlak tantirh lamah bawngek leitha dah belh leh nise. Fur thingphun hun anih hunah chu khur ah chuan uluk takin phun tur a ni.


Phun tur thingtiak thlan chung chang:

           Thingtiak hi polypot a kui tiah ni thei ngei se. Thingtiak zingah chuan a kung ria leh sang ir er ai chuan, a bul vawng tha deuh, nghet tlet tlawt thlan thin ni ta se. A kung fere lutuk leh sin lutuk hian duhthu a sam lo fo.


Phun dan tur:

           Khur laihsa ah chuan NPK chawh pawlh sa gram 250 bawr vel, a pawnlang lamah chawhpawlh ni se, tichuan tlem hai khuar tur. Polypot sarang dim takin zai keh a, a lei leh thing zung ti che miah lovin dim takin sarang chu chu paih vek ni se. Hai khuar laiah chuan dim tein a lei chawpin phun tur a ni. Kan phun lai hian a zung hi kan uluk hle tur a ni a, a zungte hian hnuailam an hawi ngei tur a ni. Chumi hnuah chuan uluk taka chhilh leh mai tur a ni. Thingtiak kan phun lai hian, kan phunna lai tur hi tlemte talin, bawngtuthlawh ha hnih emaw vel tal hian cheh zawl deuh ni thei se, nakinah enkawl a tinuam ang.

           Kan thingphun reng reng, kan phun zawh hnu hian thliin a chhem che sek thei anih chuan, thing zung kha a nghet thei dawn lova, a chet a chet phei chuan a zung te an thi mai dawn a ni; chuvangin a bula hmawlh vih phun emaw, hmawlh pathuma dokalh emaw a tha hle.


Phun hnua enkawl zui a pawimawh

             Thing hi kan phun nasa mawlh mawlh hle a. Kan phun nasat ngaihtuahin eng ruai kan ang lo hle. Kan khawpui dai lam nise, a ro tual tual emaw tih mai tur a ni bawk si. Kum khata phun ngheng ai chuan, enkawl puitlin theih ngei tur tlem rem rawm phun mai hi a hahdamthlak zawk a, a hlawhtling duh zawk bawk. Phun lai hi chuan kan phur tlang a, thahnem kan ngai thei hle bawk. A hnulama enkawl zui erawh kan peih lo tlang hle thinin ka hria. A phunna bulhnaia cheng ho khan lo enkawlin lo veng chhunzawm mai tura ngen nise, a tihchi phianin ka ring.

            Eng thlai pawh hian chawtha an mamawh vek a. Season khatah vawikhat tal zel chawtha kan pek theih chuan, kan thingphun chu nakinah a la thang tha hle dawn a ni. A leilung uluk taka sawisak anih vangin tha takin zung a kaih dawn a. Chawtha chawm anih chuan a thang tha hle tura ngaih a ni. Thingtiak ho hian tui pek reng an mamawh lem lova. Thal khawro lai chuan chawlhkar khatah vawihnih tal, tlaiah hneh taka tui leih chuan a tawk viau ang.


Thingphun bul lei sawisak

           Thing hian lei atangin tui a hip a, tui a hip rualin leia chawtha inchiah zawp te kha a hip thin. Leia tui lut tur chuan thingkung bul hnai hi a char khawro lutuk tur a ni lova, lei pangai a awm chuan a tawk viau. Cement hmanga char bur te hi a tha ber lem lo. Kan thingphunte bul a khawro lutuk loh nan hnim hnah emaw lo dah tawih thin hi a tha khawp mai. A khawro lutuk anih chuan a kung bul lei cheh phut a, bawngek leitha emaw, compost emaw nen chawlpawlh a tha bawk. Chumi hnuah hneh taka tui leiha hnim hnah hmanga khuh a tha. Chu chuan thingkung bul sa lutuk tur a veng ang a, lei a hnawng rei ang a, hnim an tawih hnuah leitha supply tu tha tak a ni dawn bawk a ni.


Pruning

           Kan thing phunte an lo thang lian ta a, khawpui cheimawi nana kan phun anih miau avang leh, hmun chep tak kara phun thin kan nih avangin, lianpui puia thang sang luah tur te, zar chhuah duai duai tur lak atang tea veng turin, a zik chhak emaw, a zar hnuai lam sah thlak te hmanga enkawl an ngai thin. A mawi thei tur ang ber leh hnawk lo thei tur ang bera enkawl kha a pawimawh lai tak chu a ni awm e. Khawpui chhunga thing phun te hi, thing lianpui puia thang lian tura beisei loh tur a ni a. Chu ai chuan, khawpui chei mawi thei tur ang ber kha ngaihtuah tur a ni. Thingzar sahthlak leh hlawi (pruning) hi thingin a tuar lova, a thih phah lova, a buk dan tawk te, a san dan tawk te a control theih thin zawk.

           Thingkung san zawng pawh hi, insan hleih nuai lova, a san dan leh a buk dan inrual tlang deuh hleka cut thin tur a ni. Chu chuan khawpui kawngpui sir emaw a cheimawi ngei ngei ang.Thingtang leh zar kan hlawi te kha paih bo mai lovin, sat te deuh ila, thingkung bulah uluk takin dah thlap ila; chung hnah leh thingtang te chu an lo tawih ang a, leitha an siam ang a, chung leitha te chu kan thingphun te'n chaw atan an ring zui mai dawn a ni.


 A tawp kharna

              A tawp kharna tana ka sawi leh duh chu, kan ram thing leh maute, dim baksak lovin kan suasam a, kan ram rohlute hi nasatakin kan eichhe tawh a; a siamthat hna thawk turin thiahnemngai takin thing kan phun thin; a ropui khawp mai. Environment humhalh duhna te, siamthat duhna te kan nei hi a lawmawm hle a ni. Kan khawpui chep takl karah thing kan phun dawn anih chuan uluk taka ruahman lawk hi a tul khawin ka hria. Sawi leh sawi hnu, kum khata phun ngheng ai chuan kan enkawl puitlin theih tawk chiah, tui leh leitha hmanga kan chawm zawh tawk chiah hi vengtin hian phun thin ila, kan thingphun te an puitling ngei ngei zawkin a rinawm.

22 comments:

  1. A pawimawh khawp mai, he thuziak hi. Thing hi ka phun nual tawh a, mahse, khitiang thlap thlap khian ka lo la phun ngai lo; a nung duh lo reng bawk a. Ka phun tawp a, a hmawr ka satkhi a, a phunnaah tui ka leih zeuh zeuh mai a. Nung chu awm mah se a thang duh lo khawp mai. Phun leh hunah chuan hriat tawh tur a ni.

    I ziah ang khian plan awm miah lova khawpui chhunga thingphun hi a zia lo ka ti. Thingphun uar kan inzirtir a, phun dan tur erawh kan ngaihthah a. Mahni remhriatna ang angin duhna naah kan phun leh chiam mai thin. Post tha tak leh tangkai tak a ni e.

    ReplyDelete
  2. I ziak bengvar thlak hle mai.

    America ramah hian inbul hnaia thingkung te hi chu thingzaina nawi (mulch) hian a sirah an vur thlap thin. Chumi chuan tui a pai rei thei a, a tawih hnuah leitha a ni nghal bawk. A remchang kahwp mai.

    Ramhnuai lamah hi chuan thingtang tla pawh chhar anih lemloh avang hian lei a dur tha sarh hrim2.

    ReplyDelete
  3. @TS:
    I tilawmawm e. Fur a hnai deuh tawhin ka hria a, hmanhmawh takin ka ziak a, duh ai chuan a phuailuai deuh maithei. Thing tam tak phuna enkawl that loh ai chuan, uluk taka lei sawisa thlapin tlem rem rawm phun ila, hneh takin enkawl zui bawk ila, phun nun a awl a, an than pawh a tha nge nge thin.

    ReplyDelete
  4. @H.V.:
    Mulching hi a tangkai khawp asin. Misual.com ah khan vawikhat chu mulching chungchang hi ka ziak tawh tlatin ka hria. Khalam pangah kha zawng, thing in phun ve pawhin puitling ngei turin in phun thin ka ring a, uluk pawh in uluk viau ka ring. Helamah chuan maw, lei kan hai khuar a, thingtiak polypot kan zai tet a, kan phun tawp. Fur lai a ni a, a nung ve mai. A tam zawk chu thalah an thi leh mai bawk.

    ReplyDelete
  5. Mi ram kan hmuhsit rukte pawh hian keini ai hian thing leh mau chu an duat zawkin ka hria. Chtiang lai kara thingphun chungchang i rawn ziak hi a hlu hle. Blog-ah chauh ni lo chhuah la ka ti hle mai a, thianpa.

    'Thingphun uar pa mawl an awm ngai lo' an tih kha. 'marawhchu a chinchang hriat hi a lo tul a, i post hi a darh zau deuh se a tha hle ang.

    ReplyDelete
  6. @Pu Rp-a:
    I tilawmawm hle mai. Ka thuziak te, a chhia-a thain min hlutsak thin a, hei hi min tiphur zualtu tak pawh a ni fo thin. Ka lawm e. Nakinah, thingphun hun dawn hnaih ah, misual.com lamah kan chawi lut hluai dawn nia.

    ReplyDelete
  7. Thil hriat ngai loh leh common lo deuh deuh I rawn thehchhuak thin a, lawmawm thin e! Thingpui kher hi chu idea ka nei lo tawp, mahse ka chak zwng tak chu a ni. Pathian in rem a tih chuan, a hun leh hmun te awm se, sava hram leh thlifim karah mahni ram ngei mai a thing han phun chu ka chak ber pawl ani..tih theih hun a la awm mahna. Ka tih dawn hunah hei ka rawn chhiar tha leh ang :)

    ReplyDelete
  8. @Jerusha:
    I tilawmawm lutuk e. Thingphun hi nuam ve deuh ania aw. Thingtlangah chuan, kan duh duhna laiah kan phun mai a, mahse khawpuiah hi chuan awmze nei tak leh uluk taka duan lawka thing phun a lo ngai anih hi. I awmna hmunah khan thing i phun chuan "thiltha ti" i ni ang a; Mizoramah thing i phun chuan "thiltha ti + Mizoram tan" a ni ngei ang.

    He Zoram, pi leh pu te chenna ram ngei, zo tlangsang zo tui thiang luanna leh zo thlifim thawt heuh heuhna ram ah ngei hian, i pualin "Mizoram tan" thing i la phun ve ngei ang chu le.

    ReplyDelete
  9. Kan ngaihtuah liam mai mai thin kha, nang chuan fiah tak leh bengtiver thei takin i rawn ziak thina, i blog luh aman hla thin bik.

    Hman deuh khan, Durtlang Vangthar khaw dai ah khian, Hlingsi, Parsen, Thingri etc. vel kan phun teuh mai a. Enkawl uluk ani lo bawk a, an thi leh deuh vek.

    Helamah hian, park leh khawngpui kamah leh residantial area ah hian, thing lian tawh sa hi, hmundang ami lain an phun thina. Buldozer angte hian an kar a, an phun mai thin a, a tihchi ngawtin ka hria.

    Thing lian tawh sa, ram hnuai ami laka phun te hi engnge i ngaihdan ? A nung har em ?

    ReplyDelete
  10. @sekibuhchhuak:
    Thing lian tawhsa phun hi, a hautak hle na ang a, a nung duh khawpin ka ring. Mahse, kan khawpui chep tak leh kawngpui zim si, innek nulh nulhna kar angah hi chuan thing phunna tur hmun tha hi a va vang tak em. Kan phun nung a, reilote ah "A hnawk" kan ti leh tho si.

    Veng chhungah, khawtlang hruaitu te'n uluk takin thing phunna tur hmun en se, nakinah a lo len hnu pawha hnawksak lo tur, hmunah chauh, uluk takin phun nise, kan thingphun pawh thing lianpui pui ni lo se, a tha khawp ang.

    Hotupa, i rawn lenglut thin a, ka lawm khawp mai.

    ReplyDelete
  11. Post tha leh tangkai tak a nih hi.

    A phun dan chu eng ang pawh lo ni ta sela, i sawi ang khian a phunna hmun tur thlan khi ngaih pawimawh a tan a tha khawp mai. Kawngpui kam, kawngpui hnaih lutuk a phun te hi a fuh lo, ram a thang zela, khuareiah chuan hnawk kan ti leh mai thin. Tin, tun hma a kan uar tak Eucalyptus thing pawh hi an lian in an sang duh si a, an hnawk duh khawpin ka hria

    Khaw kar kawnga thing par chi phun hi an par hun lai hian zin mite tan chuan zin a tinuam ve thin khawp mai.

    Sikul naupang te leh office staff te pawhin thing an phun thin a, hetiang kan thing phunte hi i sawi ang khian an thi naza thin khawp mai.Kan thing phun ho ah hian a phuntu hming hi tar zel ila(tar tur plate chu sawrkar Dept lamin tum thei ta sela)a phuntu te hian a mimal tak pawhin a enkawlna lamah tan kan la deuh zawk lo'ng maw te ka ti mai mai.

    ReplyDelete
  12. Literature of knowledge huangah ka khungsak dawn che! Ka lo ngaihtuah ngai loh lam daih i rawn tia, thalai lam aimahin puitling i mitthlain ka ring rum rum! Anyway, i titha ka ti, thildang pawh lo ziak zel rawh. Ka lo chhiar zel ang.

    ReplyDelete
  13. @triplestar:
    I comment a ngaihnawm ka ti khawp mai. Thingphunna ah hian ka tel ve ta fo mai a. Thing phun tura thawkchhuakte hian "phun tawrh" hi kan thiam tlangpui a, nakina a lo len hun tur kan suangtuah thiamfo thin.

    CTE a ka training lai khan Gov't complex ah Deptt hrang hrangin thingphun hnatlang an nei a, keini pawh CTE hmingin kan kal ve a. Mahse kan thingphunna lai kha, chhete chuan an sam fai ve na a, duh aiin a hnim mah mah. "Phun thar ho" kha chu, reilo teah, a lo awm tawhsa ho khan a dipral leh mai ka ring. Khami tuma ka bung tiak phun kha ka mitthlaah a la cham reng.

    I ngaihdan " tih khi, theih chu nise, a tha khawp mai. Khi khian inelna thianghlim a thlen ngei ka ring. Ngaidan tha tak i rawn thawh a, ka lawm e.

    ReplyDelete
  14. @Dolerich:
    Nangni ang, literature lama tui tak tak leh dai ril tak hmaa chhiar atana ka rawn chhawp chhuah thin te hi, a holam ka ti thin a, a ruk tak chuan ka sit fo thin. Mahni tuina zawng ang ang hi, tihian ka han au chhuahpui ve ngawt thin a nih hi. Uluk taka min chhiar sak vang leh, comment tha tak min hnutchhiah sak vangin ka lawm e.

    ReplyDelete
  15. @caribou, i ziak ngaihnawmin a va bengvarthlak em! Khitiang si se khian ka lo ngaihtuah ngai miah lo! Thing kan phun te hian kan phun ve thawr tak tak a, hisap leh ruahman lawk thlip thlep awm miah lo vin! Thing phun leh dawn chuan i thu ziak hi hriat reng tur a nih hi! Post tha thei hle mai!

    ReplyDelete
  16. @Pu Keimah:
    I rawn lenluh vangin ka lawm e. Thing hi, ka ramah hian, kan phun hnem ta malh malh hle a. Kumtinin a sing telin kan phun thin. Kan hnuhma tam zawk erawh hmuh tur a awm si lo. Tun aia awmze nei zawk leh uluk zawka thing kan phun chu a hun tawh khawp mai.

    ReplyDelete
  17. E khai,thuziak tha tak a nih hi. A awmzia hle mai a. Environment & Forest ho hian magazine thla tin chhuak an nei ve in ka hria chutah chuan chhuah la tha kava ti ve... I thuziak hian zokhua pawh thleng tel sela kava ti teh lul em!

    ReplyDelete
  18. @Krista:
    I mi fakna hi, tak tak emaw ka lo ti palh ang e a. Kei hi, fak ka lawm teh mai ania. Engpawh nise, ka blog a i lo lenluh vang te, ka thuziak min chhiar sak vang te leh i comment hlu tak min hnutchhiah sak vang tein ka lawm takzet e.

    ReplyDelete
  19. Kan thingphunte a puitlin loh thin nachhan chu a lang fiah hle mai, ruahman lawkna awm mumal lovin kan han phun tawp a, kan hung ve der der a, mahse kan enkawl zui ta thin lo tlat a. I sawi ang tak khian thingphun hi kalpui thei ila a va tha dawn em.

    Sava tlan chi thing hi phun chi a awm chuan uar ila a tul hlein ka hria, sava te hi kan dimdawi thiam ta viau a, mahse rah tlan tur an neih si loh chuan an pung tak tak thei lo ang.

    ReplyDelete
  20. I thuziak chhiar a nuamin a bengvar thlak ngei mai

    ReplyDelete
  21. @Pu Sama Khiangte:
    Ka blog tlawm taka i lo lenluh vangin ka lawm e. Keia thuziak ve hi chu a environment lam rawngkai leh ruih thin. Sava chaw ber rahtlan kung takngial pawh zuah lovin thing kan kit a, ngaw tha kan rawt ruih ruih a. Sava rahtlan tur lampang thing phun thar hi kan tihtur, kan kova tla a ni. Phun uar sauh sauh kan mamawh khawp mai.

    @Diki:
    Nang meuh ka blog ah i lo lenglut a, thingpui hang takngial pawh lo dawmpui che a rem mang si lo va aw.

    ReplyDelete