Friday, April 1, 2011

Balhla


          Khawnge....mahni tuina zawng zawng hi kan phul pui leh hlut ang e. Balhla hi mizote thei chin ah chuan thei tha tak niin ka hria. Chin a awlsam a, vawikhat chin tawh chuan amahin a inthlah pung ve zel mai thin. Mizo te hian balhla chi hrang hrang kan ngah hle a, chung zing ah chuan balhla sei kual, thenkhat chuan khumtung balhla kan tih mai hi kan ching uar hle. A hmin hmel a mawi a, ei a chakawm bik a,  thlum tui em em a, a zuartu tan pawh balhla dang aiin a hralh a kal zawk in ka hria. Hei vang hi a ni mahna, kan ching uar ta khawp mai.

          Balhla hi thei thar hma tak a ni a, chin atanga kum khat ah a vui tan mai thin. vawi khat chin tawh chuan amahin a inthlah pung zung zung thin a, chin belh a ngai tawh lo. An puitlin tawh chuan enkawl a hahdam em em mai a,  kumkhatah vawi khat emaw vawi hnih emaw samfai chauh pawh a tawk thei mai., a bak chu a khat tawka tuk tura kal kha a ni deuh tawh mai.

Balhla chin dan:

           Balhla chin dan hi chu kan hre theuh ang a, mahse ziak tho teh ang. Kan chinna tur lei a tak tha viau te anih lem lo chuan khur fit 3 vela zau, fit 2 vela thukin lai ila, lei chhia leh lung hai chhuak vek ila, chumi hnu ah bawngek leitha (ro leh thi tawh) leh compost  thun ila; a bulhnaia lei chunglang hang tha hui lut ila, nasa takin chawhpawlh ila. Chumi hnu ah urea, DAP leh MOP chawhpawlh 250g telh ila. khurah chuan nasa takin chawhpawlh leh ila. Lei chu tlem hai khuar leh ila, chutah chuan balhla chi phum tawh mai tur a ni. Balhla chin hun atan hian March thla emaw April thla emaw hi a tha bik niin an sawi thin.

           Balhla chin hi thil harsa a ni lem lova. Mahni in bulah khur laiha chin mai theih a ni. Chin atanga kum 1 a ralah a vui tan mai thin a. Thei thar hma tak a ni. A kung bulah a peng an lo chawr chhuak zel a, atira kung khat chauh nei khan a lo rei chuan kung tam tak kan lo nei mai thin. A tira a chinna tur leilung uluk taka i sawisak chuan a hnu zelah enkawl zui a nuam a, a kung a tha a, a rah pawh a tha nge nge thin. Tin, dam lama chin ai chuan nikang deuh hleka chin hi, kan enkawl tha thei anih phawt chuan a tha zawk; a rah a thlum tui bik thin.

Balhla tiak phun:

           Balhla hi a peng chawr (sucker) atanga chin pun a ni deuh zel a. Mahse tunlai thiamna a changkang tawh a, tissue culture technique hmangin balhla chi tha ber chi kha an tipung ta chiam mai thin a. Chung te chu polypot ah an dah a, greenhouse hnuaiah an dah ang vang phawt a (hei hi biotechnology ah chuan hardening an ti). Chumi hnuah chin theih turin a hlawmin an la chhuak thin. Tissue culture hmanga chin darh hi tunhma chuan kan uar lo hle a, tunah erawh chuan kumtinin Horticulture Department hian a ching duh te tan thahnem tham tak a siam chhuak teuh thin. Balhla chin dan pangai ang lo takin, tissue culture balhla ho hi chu thing tiak kan phun hun pangai, furah phun tur a ni a, balhla pangai ai chuan a thang muang deuh hlek thin bawk.

           Kan ramah hian balhla hi an tha duh hle a, chin theih lohna hmun a awm em em pawh ka hre lo. Khawilai ah pawh, lei tak deuhna hmunah tawh phawt chuan han ching ila, a tha ve thei mai zel chu anih hi. Mahse thli natna hmunah chuan a kung a tlu duh hle a, dokalh tuk a ngai thin ang. Tin thli tamna lai ah chuan a hnah a thler chhe duh hle a, a hnah hi chaw siamtu ber anih vangin a hnah a that loh chuan a rah pawhin duhthu a sam lo deuh ngei ang.

Balhla thatna te:

           Balhla hi a tui hle a, a nem a, a thlum a, pumpai pawh a nuam hle. Thei dang ang lo takin a kawr/pil chhung lam ami chu paih tur awm miah lohvin a ei theih vek a ni. Taksa tana chawtha pawh a pai tam hle a, a chakna pai tam lam chhut chhuah hi laboratory hrang hrangah inang thei vek lo mahse, a hnuai ami ang hi balhla 100g in nutrients a pai tlangpui chu a ni:

Calories    -                65.5 - 111 cal 
Moisture    -               68.6 - 78.1g
Protein        -             1.1 - 1.87g
Carbohydrates    -      19.33 - 25.8g
Fat        -                   0.016 - 0.4g
Fibre        -                0.33 - 1.07g
Ash        -                 0.60 - 1.48g
Calcium    -              3.2 - 13.8mg
Phosphorus    -        16.3 - 50.4mg
Iron        -                 0.4 - 1.50mg
β-Carotene    -         0.006 - 0.151mg
Thiamine    -             0.04 - 0.54mg
Riboflavin    -           0.05 - 0.067mg
Niacin        -            0.60 - 1.05mg
Ascorbic acid    -     5.60 - 36.4mg
Tryptophan    -        17 - 19mg
Methionine    -         7 - 10mg
Lysine        -            58 - 76mg


            Tuibur, sahdah, khaini, kuhva te ai chuan balhla hian chakna a pai tam ka ring zawk a. Tryptophan a pai tel avang hian rilrua hlimna leh thathona min pe thei nia ngaih a ni bawk. Mi tam tak rin loh dan deuh vin pumpui ulcer tan a tha an tih tlat pek chu. Balhla pum khat ah hian taksa in a mamawh ang chakna chi hrang tam tak a awm a, fibre a tam avangin pum pai a ti nuam thei hle bawk. Fa te ei atana Burma product eiphung lei ai chuan naupang tana chaw tha, an thanna atana mamawh tam tak pai, tui tho bawk si, natna hrik te'na an bawm theih miah loh tura thianghlim leh uluk taka a pil ina a tuam tlat balhla hi leisak a chi zawk ang.

            Balhla hi a lo tangkai khawp mai. A rah la chang lo hi vawkchaw atan a tha hle a, chakma unaute zingah chawhmeh atana hmang thin ka hre bawk; a rah chang tawh, la hmin lo hi chips siam nan a tha a, a rah hmin hi chu a thatna kan hre vek. A tumbu khaileng hi thenkhat chuan chawhmeh atan an ei thin bawk a, a tumbu vui tan hi tumbu rau rau ah chuan a tui filawr khawp mai (kan ei phal anih phawt chuan).

Ka la hre reng mai

           Kan naupan laiin vawikhat chu luihnarah sanghate leh kaikuang man turin kan kal a. Khua a lum bawk a, luikal a nuam kher mai; chawhnu lam a lo ni a,  eitur kan pai si lo, kan ril a tam ngei mai. Vanneihthlak takin balhla kung sang takah balhla rah hmin kan hmu a, kan hlimin kan ri chel chul mai. Kan kit thlu a, phur takin a rah chu kan han ei a le... A mu hlir a mu hlirin a lo khat chu niin, kan chhak phurh phurh a. Balhla awzawng a lo ni lo. "Zawng balhla a niang" te kan ti a, "Zawng pawhin tui a ti bik miah lovang" kan ti zui nuah nuah a. A hnuah changel rah a ni tih ka hre ta a.

Balhla man a to chho zel


           Balhla hi kung khatah bu khat chauh a awm vangin chi a hlawk lo nia ngai an awm thin. Tunah chuan balhla that zia miin an hre tawh a, to deuh mahse an lei hram hram tawh thin. Khawpuiah chuan balhla hralh theih loh hi a awm meuh tawh lova. Tunlai tak phei chuan balhla man a to zual a, balhla 6-7 vel hmin tha tak hi Rs 20 in ka lei thin. A to fia fia khawp mai. Mahse kuhva hring ina taksa tana thatna a pai leh taksa tana that lohna a paite ka chhut a, chuti chunga ka lei reng tho si te hi ka chhut chiang a, chuvangin balhla man hi to deuh ta pawh nise, ka fa te'n an ei duh chhung chuan ka lei zel thovang.


           Kan ram a awl dei duai a, heng ah te hian taima tan chuan ei hmuhna tham tur thlai leh thei a chin theih chiang maw le. Mitaima chuan leilung atangin hausakna leh malsawmna a dawng thin. Mahse chu malsawmna dawng tur chuan kan peih loh ber thin "hna hram" thawh a ngai miau si. Balhla ah hian kan la intodelh lo em em mai a, kan thar chhun te pawh hi, ram pawn lama thawn chhuah chu sawi loh, khawpui pawh hi kan la chawm zo meuh lo chu anih hi. Taima tan chuan thei huan siam ringawt pawhin pawsa tam tak a lakluh theih hi ka ring tlat a ni.

            Kum 10 kaltaa Shillonga kan awm lai khan balhla pakhat hi Rs 5 in ka lei thin a, a to uchuak ka ti em em a, ka tha a na ngawih ngawih thin. Tunah zet chuan kan ram lamah pawh balhla man a to ve ta ngei mai. Balhla huan nei te tan chuan malsawmna a ni chho ta zel anih hi.

           Ka balhla huan siam ve lah chu kan chhangchhiat buai vangin ka enkawl zui thei lova, enkawltu awm lo na na na chu a rem zo tawh si. Lo la enkawl chhunzawm hram hram chu ni ila, pawisa tam tak sengin balhla ka lei fo lo tur......

                                                          Kan chin kum, favang laia lak

                                              Chin atangin thla sawm na chiah chiah

                                                                 A rit asin aw....

             Tuna ka ngaihtuah let hian hah taka ka phun balhla te kha, buai chung chung karah pawh ka lo enkawl hram hram lo kha ka inchhir thin......

             Biology tana applied science rau rau ah chuan huan siam hi thil awlsam leh raw materials ngai tam lo, hautak bawk si lo, mizopa tawh phawt chuan zir lem lova a thiamsa a ni a. Chutih laia thiamna tlemte belhchhaha tih takzeta a beih anih chuan huan siam atang hian mahni ei khawp hmuh a harsa lo khawpin ka ring thin. 

10 comments:

  1. A bengvat thlak hle mai. Ka faten balhla hi an duh avangin to ti chung chungin kei pawh ka lei thin. Balhla pawh ti lovin "Banana" a ti kher thin lehnghal.

    I balhla bu thlalak chu a rih hmel bawk khi :-)

    ReplyDelete
    Replies
    1. Hello Everybody,
      My name is Ahmad Asnul Brunei, I contacted Mr Osman Loan Firm for a business loan amount of $250,000, Then i was told about the step of approving my requested loan amount, after taking the risk again because i was so much desperate of setting up a business to my greatest surprise, the loan amount was credited to my bank account within 24 banking hours without any stress of getting my loan. I was surprise because i was first fall a victim of scam! If you are interested of securing any loan amount & you are located in any country, I'll advise you can contact Mr Osman Loan Firm via email osmanloanserves@gmail.com

      LOAN APPLICATION INFORMATION FORM
      First name......
      Middle name.....
      2) Gender:.........
      3) Loan Amount Needed:.........
      4) Loan Duration:.........
      5) Country:.........
      6) Home Address:.........
      7) Mobile Number:.........
      8) Email address..........
      9) Monthly Income:.....................
      10) Occupation:...........................
      11)Which site did you here about us.....................
      Thanks and Best Regards.
      Derek Email osmanloanserves@gmail.com



      Hello Everybody,
      My name is Ahmad Asnul Brunei, I contacted Mr Osman Loan Firm for a business loan amount of $250,000, Then i was told about the step of approving my requested loan amount, after taking the risk again because i was so much desperate of setting up a business to my greatest surprise, the loan amount was credited to my bank account within 24 banking hours without any stress of getting my loan. I was surprise because i was first fall a victim of scam! If you are interested of securing any loan amount & you are located in any country, I'll advise you can contact Mr Osman Loan Firm via email osmanloanserves@gmail.com

      LOAN APPLICATION INFORMATION FORM
      First name......
      Middle name.....
      2) Gender:.........
      3) Loan Amount Needed:.........
      4) Loan Duration:.........
      5) Country:.........
      6) Home Address:.........
      7) Mobile Number:.........
      8) Email address..........
      9) Monthly Income:.....................
      10) Occupation:...........................
      11)Which site did you here about us.....................
      Thanks and Best Regards.
      Derek Email osmanloanserves@gmail.com

      Delete
  2. @triplstar:
    I fate chu balhla leisak fo rawh, khawchhak siam thi an ei mai mai ai chuan a tha zawk ang.

    Balhla hi thei thar rang tak a ni a, kan ram leilung a ngeih si, a tha duh bawk si, intodelh viau bakah ramdang hiala thawn chhuah tham thar thei chu kan ni maw le. Kan peihna hian a tlin ngang si lova, intodelh chuang si lovin tihian, kan ram hi a awl diai duai reng mai dawn chu anih hi.

    ReplyDelete
  3. Balhla hi kawruak a ei a thalo tih loh chu a thatna hlir ka hria a ni ber e. A kawr chhunglam lah hi ha nawh nan han hmang ila, kar 2 velah chuan a ti var ser mai asin.

    ReplyDelete
  4. A bengvarthlak leh ta pek khawp mai. Balhla hi a tui ka ti, mahse, pum ruah laia ei chuan pum a na duh! Chi hrang hrang a tam a, lawng balhla an tih ang chi hi ei a hlawk!

    ReplyDelete
  5. @H.V.:
    Hmanah balhla chungchang hi misual.com ah ka post tawh a, khami tuma i comment kha a tha ka ti khawp mai. Balhla tui ti lo tlat an awm, a thlum tui tehreng nen, tui an ti lo phal hi a mak ka ti. Ha nawh nan chuan la hman ve ngei tur anih hi.

    ReplyDelete
  6. @T.S-a:
    Kan naupan laiin kan kawmthlangah lawng balhla hi kan ching thin a, a rah hmin a thlum tui thei khawp mai. A chhip atangin kan nawr keh a, pathum ah rual nalh takin a inphel phak phak thin. I han sawi chhuah takah chuan lawngbalhla hi thli tamna hmunah chuan a chin chi khawpin ka ring, a kung a sang ve lova, thli lakah a him hmel bik tlat.

    Ka pum hi ka sawisel ve thin viau na a, pum ruah laia ka ei pawh hian engtin vak ka awm pawh ka hre ngai lo reng reng. Ka ril a tam laia ka ei chuan ka riltam a reh hmak zel. In pum aiin ka pum hi a la tha deuh pawh a ni maithei.

    ReplyDelete
  7. Hotupa i ziak bengvarthlak hle mai. Ram nei ila chuan Balhla huan hi ka siam ve ngei ang ka lo ti thin. Mizoram chhim lamah hian a tha duh vak lo nge mihring an taima tawk lo te ka lo ti thin.

    Nia, a to chho zel, nimahsela hmun dang ngaihtuah chuan la tlawm tak a ni. A pum tha si, hmin eng mawi si, tui bawk si.

    Sap thei chungchang pawh han ziak leh ta che.


    ...khrum

    ReplyDelete
  8. @khumchikthei:
    I comment hian min tilawm kher mai. Science lam kaihhnawih, simple ve tak tak han ziak kur luk hi a inthlahruhawm deuh thin a. Chutihlaia a dang pawh ziak tura min han ti khi, ka lawm khawp mai. Sapthei hi mahni inbul huanah bak ka la ching chhin lo na a, i sawi ang khian lo la ziak ngei ka lo tum dawn nia.

    Chhimlamah hian balhla a that duh loh bik nachhan tur a awm lo reng reng. Balhla in a mamawh chu zung kaihna tur lei tak tha, ni eng, tui, leh chawtha (nutrients) an ni mai a. Bawngek leith emaw, compost emaw, fertilizers emaw kan pek theih chuan a tha hrim hrim. Dam aiin nikangah an hrisel tha zawk bawk. Sazu hian a kung bul an ker chhe duh hle a, a zikno hi tuaingawt niawm tak, tuaingawt aia te deuh si hian a ker chhe duh a, tin a kungah hian a nget a awm duh hle bawk. Enkawl taimak ve deuh chu a ngai khawpin ka ring.


    Mahni thawhrim rah, mahni thar ngei han ei te hi a nuam bik thin an tih kha.

    ReplyDelete
  9. Ka hming chu Rosy Lalhriatpuii nia, MZU ah Zoology department a 4th semester zirlai mek ka nia, tun 4th semester hian dissertation kan nei a ta ka tihtur chu balhla kung a pest ho zawn ania, balhla te kha an locality name hriat zel tur ani sia. Heng balhla Mizo ten kan neih ah hian an kung atang te anmahni hriathran theih dan vel te hi hriat i nei mial em le?. Balhla chungchang an ziahna ka zawngkual a, hmuh mai tur avang sia. Balhla chungchang i thuziak hi ka hmufuh hlauh a, i lo hriat hlauh a min hrilh theih chuan ka lawm ngawt ang.

    ReplyDelete