Saturday, April 16, 2011

Financial Planning

          Kei, economics leh business lama background chhete pawh neih aih lovina financial planning lam han ziak ve ngawt chu a zahthlakin mahni leh mahni a insit rum rum theih mai alawm le. Hetiang lampang thuziak tha tak tak dah khawm chhiar duh tan chuan Maawma leh  Lily_Parmawia  of mi(sual).com te site ah hian han lut teh u. Mizotawng ngeia ziak financial education lampang chhiar tur in hmu thei ang. An site ah hian lutin an thuziak te hi han chhiar ve teh u. Beginner tan chuan Lily_Parmawia thuziak ngat te phei hi chu chhiar a nuamin hriatthiam an awl khawp mai.

          Financial lamah hian plan mumal leh felfai tak neih hi a lo tul khawp mai  tih hi ka hmuchhuak ve tlai khawhnu anih hi. Kohhran pawh hi sum plan felfai leh awmze nei taka a kal loh chuan a buai nuai thei a. Chutiang bawkin chhungkua pawh hi financial planning mumal tak, felfai tak tello chuan a buai tlat thin. Mihausa leh sum lalut tam te, sumdawng hausa te leh sorkar hnthawk officer lian leh te deuh te erawh hi chu financial plan felfai lutuk nei lo pawhin nuamsa takin a awm theih thova, buaina an nei ngai lem lo.

           Keini ang kohhran hnuaia thawk, hlawh tlem bawk si tan chuan plan uluk taka neih hi a va lo tul tak em. Thawh chhuah a tlem si, midangte ang thovin mamawh a tam si. Thawh chhuah a tlem miau avangin mahni thawh chhuah chhun ang ang te hi uluk taka plan mumal tak nena hman anih loh chuan thla khat min daih zo thin lo. Thawk chhuak tlem tan hlei hlei hian financial planning hi a lo pawimawh anih hi maw. Pawisa neih tam hi hlimna a ni lova, pawisa neih tlem pawh hlimna a ni chuang hek lo. Kan sum lak luh mil zela kan khawsak thiam hian lungawina kan nei thei mai dawn a lo ni. 

           Financial plan mumal tak ka lo neih thin loh avangin vawi tam tak ka buai tawh thin a. Vawi khat thla hlawh lak har /tlai hlek thla apianga buaina ka tawk mai thin hi keima thiam loh a lo ni. Puk tur ka zawng a ka phi ruai thin te hi plan mumal ka neih that tawk loh vang lek a lo ni. Plan a fel thlap loh chuan mahni income aia tam hman chhuah tum a awm ta fo mai. Input aia output a tam miau chuan hmabak chu leiba nei tun chunga nun a ni tawh mai. Heng te avang hian thla hlawh lak har thla chuan puk tur ka dap ruai thin a, a chang leh ka hlawh lakna bank ah over draft (pay day loan) ka dil fo thin. Enga ti nge mi te hi an indaih bik a, an hlawh an kham bik a, puk tur an zawn ve ruai thin loh? Keimah ah hian dik lo a awm em ni? Financial planning lamah awareness ka lo neih that tawk loh vang a ni ber mai tih ka hre chhuak ta.


          Financial plan tha tak nei thei tur chuan a hnuai ami te hi ka zawm hram a ngai tlat mai le:


1.    Retirement plan:

           Nakinah kan la dam zel te a nih chuan hna thawh theih loh hun leh tar hun te kan nei theuh ang. Chumi hunah chuan engtin nge kan khawsak ve tak ang le? Hna thawk thei lova kan la awm hun atana zawi zawia sum kan lo khawl ve hlek hlek hi a tul hle a ni. Kan thihsan anih pawhin kan chhung te’n an lo hmang tangkai tho tho ang. Pension hi sorkar hnathawk tan chauh emaw kan ti thin hi a dik lo. Tu tan pawh pension hi neih ve theih reng a ni. Sorkar hnathawk ho hian an thawh chhung zawngin an hlawh atanga 10% emaw, a aia tam emaw an cut sak a, chumi tling khawm leh a pung nen, a tawpah chuan a lo tam ta em em thin. Sorkar hnathawk kher lo pawh hian pension tur kan contribute theih chuan pension kan nei ve thei dawn tihna a ni. Hetah hian a chhiar zawm theih e.


2.    Emergency fund:

           Mihring hun tawnah hian that lai hun chauh kan tawng lo va, chhiat tawh leh damloh nikhua pawh kan tawng fo thin. Heng hunah te hian engtin nge sum kan hman mai tur kan hmuh tak ang le? Hetiang ang huna hman mai tur kan neih theih nan Emergency fund account hran kan neih a tul niin mithiam te chuan an sawi a. Chu account ah chuan zawi zawiin sum kan vawm lut ang a, a tir lamah chuan a tlemin a beitham hle ang; mahse a lo rei tial tial ang a, nakinah chuan a lo tam ve tial tial ang a, mangan nikhua leh harsatna a lo thlen thutin pawisa hman mai tur kan nei thei ang.
            

3.    Life insurance:

            Chhungkaw chawmtu ni la, nangmah ah i chhungte, i nupui leh fanaute innghat ta tlat mai se, vanduaina i chungah a thleng palh ta se, i chhungte engtin nge an lo awm zel tak ang. I lo boral palh hlauh pawha i chhungte’n sum enge maw zat tal an lo lak ve theihna tura intiamkamna felfai tak company emaw Post office nen emaw a siam a nihin, chu chu Life insurance a ni. Life insurance hi sum dah khawlna a ni lo tih hi hriat reng tur a ni. Life insurance ina a tum ber chu zan khat mit-chhin tawh palh thut pawha sum tam tham tak, kan chhung te’n an lo dawn ve theihna tur atana ruahmanna a ni. Life insurance ah hian ULIP te, endowment te, whole life insurance te leh term insurance te a awm a. A theih hram chuan term insurance hi a tha ber. A duh tan hetah hian a chhiar zawm theih e.

4.    Investment:

           Investment hi zawi zawia sum khawl khawk bek bek leh kan sum khawl khawm sa te peipun dan a ni mai a. Private company thenkhat ah te, Financial institution hrang hrang ah te, mimal hnenah te, Real estate ah te, Bank ah te leh Post Office ah te investment a tih theih reng a ni. Investment kan tih dawn reng rengin kan pawisa dah te a him tawk a ni tih kan hriat chianna hmun ah chauh investment kan ti tur a ni a, mimal kutah phei chuan tih loh hram tur a ni. Tin, a punna (interest rate) sang lutuk ho hi A HIM LO tlang pui. A chhan chu, harsa taka kan thawh chhuah sa kan sum te kha engtin nge nasa takin an peipun tak ang?

          Bank leh Post Office ah te hian a him khawp mai. Tlem te tea bul tan duh tan chuan  Bank leh Post Office ah te hian recurring deposit hmangin bul tan mai tur a ni. Tin, mutual fund SIP hi a tha khawp bawkin ka hria. ULIP tak hi chu charge neuh neuh a tam avangin tha ka ti lem lo.


5.    Planning for childrens:

       a)    Children’s education:

          Naupang te an lo than len hian, an zirna atana insensona a sang tulh tulh a. Pawl 10 hnuai lam chu a man a tlawm pawh ti mah ila, mahni ina duh ang thala kan zirtir theih si loh chuan sum tam tak sengin hostel ah indah a tul leh thin. Kan fa te’n phai lamah zirna sang zawk zir dawn ta se, airna hmun tha ah chuan Entrance test an nei deuh zel a, chumi a tling thei tur chuan nasa taka an lo inpuahchah ve a tul a. Coaching hial an kal ve a tul thin. Doctor, engineer, MCA, MBA, etc zir tur chuan kum khatah sum nuai tel sen a lo tul thin. Hetih huna pawisa puk chawp lova kan awm theih nan, nakina kan fa te zirna tur pual liau liau vin sum kan lo dah khawl lawk a tul a ni.


       b)    Children’s marriage:

             Kan fa te an lo upat in, nupui/pasal nei rual lo ni ve ta se, chumi hunah chuan inneih sawngbawl nan sum tam tham tak mamawh a ni ngei dawn. Mizo inneihna hi chu hnamdang inneihna nena tehkhin chuan a hautak lo em mai, pawh kan ti maithei. Tulaiah mi kan inti changkang tawh a, khawpuia kan inneihna te hi a hautak em em tawh a ni tih hi hai rual a ni lo.  Sapho tihdan anga mitlemte tana inneihna buatsaih ngawt lah hi kan society in a la remti chiah lova, upa lam ngaihdan pawh a ni lo bur bawk. Tum mah la, a rem chuang lo. Inneihna hi khawtlang huap a ni a, a hautak chho zel dawn. Puk chawp bawkin em ni kan buaipui dawn le? Fapa tan nupui man, inneih thuamhnaw, an thian te thuamhnaw, lawi kawr, khum, inneih cake, thingpui, biakin cheina, zungbun, coat suit, mo hruaina motor, ruai buatsaihna tur sum thahnem tak nen. Insensona tur a sang hle ang. Puk chawp anih chuan a rulh leh lam a hautak tham ngawt dawn si a, chuvangin kan fate kan hmangaih takzet anih chuan an inneih ni a hman atan pawisa engemaw zat tal kan dahtha lawk tur a ni ang. Hmmmm.... huphurhawm thin mang e.


6.    Savings for buying house:

            Mahni chenna tur ngei in sak ve hi kan tih makmawh, kan kova tla a ni a. Kan sum lakluh mil tawk tal in kan sak ve theih a tul hle a ni. Ka sum lakluh a tam loh miau chuan in tha tak, mite sak ang sak ve chu ka beisei kher tur a ni lo. In chhete tal ka sa ve thei anih ngai chuan nu leh pa kan thih boral hnu ah pawh, fa te, baihvai leh mi ina awm kual mai mai lovin mahni inah eng tin tin emaw an lo khawsa ve naw naw thei dawn ani. Mahni puala in nei lo chuan a thawh chhuah atangin in luah man thlatin a pek a lo ngai reng tawh ang a. In luah man lah a kum telin a sang tual tual bawk si. Mi in luah chuan eng thil pawh inchhung khurah thawk se, a la chhuahsan leh tho tur in a ni miau va, duh ang taka cheibawl pawh a phurawm lohva, a chakawm hek lovang. Mahni in ngei luah erawh chuan eng thil tha pawh mahni inchhung ah thawk se, chung te chu amah leh a chhungkaw ta vek tur a ni. Thingtlangah chuan in sak mai a harsa lo, mahse khawpui ah zet zawng insak chu sawi loh, a sakna hmun tur ringawt pawh neih a harsa a nih hi.


7.    Savings for buying land:

            Leilung hi a hausa a, leilung hausakna hi hai chhuak thei tur chuan mahni in ram (huan) neih ngei tur a ni. Leilung hausakna han tih hian oil leh rangkachak khur lam kher a kawk lo. Mahni huan atangin buh leh bal, thlai, thei leh chawhmeh chi hrang hrang a thar chhuah teuh theih a. Sum lakluh nan hmang kher lo mah ila chhungkaw intodelhna atan a tangkai em em a ni. Thilman a sang tial tial a, ei leh in man a sang zel a, chawhmeh man phei chu a zuan hian a zuang kang awk awk thin. Mahni eitur thar chhuah ve theihna tur huan, zimte tal pawh nise, neih hram hram hi a lo tha dawn khawpin ka hria.


8.    Savings for buying property: 

           Inchhung khur mamawh chi hrang hrang te hi an man a to hlawmin a hranpaa sual chhuah ngai te an ni hlawm deuh zel a. Heng steel almirah, chair, table, bel bawm, TV set, DVD player, Tape deck, inverter, washing machine, micro-wave oven, etc. an man tam hlawm a, chhungkaw mamawh an ni ve bawk si, mahni hlawh atang ringawta lei tum chu a harsa hle. Computer, laptop, digital camera leh mobile phone handset te pawh hi mahni hlawh atanga han lei mai hi chu har tak a ni. Hetiang ang lei tur chuan mahni hlawh atanga tlem tlema lo inkhawl ve ker ker a ngai thin.


           Ka ziak thui hle mai. Mahni subject ni miah lo mahse, ka tana a tangkai dawn em avangin a pawimawh zual tlem azawng ka han hrut thuak thuak anih hi. Thawk chhuak tam apiangin an khawl tam ang a, a thawk chhuak tlem chuan an khawl tlem mai tur a ni. Thawh chhuah a tlem avang maia khawl tum miah loh hi nakin hun atan leh chhungkaw tan a tha miah lo ani tih hriat reng tur a ni. Kei ang income tlem lutuk leh a hun taka hlawh la lova awm thin ngat tan phei chuan financial planning hi a lo tul takzet a ni.

16 comments:

  1. Pawisa neih loh nak laiin ka hmang thiamlo lutuk nge ka hmang thiam lutuk zawk ni dawn! nikum hmasa khan kan chhungkaw mamawh tawk awm lek class $50 chawiin ka la ve.

    Mihring anga nun kan duh ve anih si chuan a pawimawh ka ti thlawt a ni.

    I sawi ang hian Life insurance fumfe tak, chhungten kan liamsan palha an chhenfak tham tur ngei kan nei tlan a pawimawh ka ti a. Tin, mamawh leh duh thliar hran nachang kan hriat a pawimawh ka ti bawk. Thlatin ei leh in lama hman tur zat budget siam sa thlap te hi alo van tha tak em!

    ReplyDelete
  2. @H.V.:
    Ka thuziak te min hlut thiam sak thin a, ka lawm hle mai. Financial planning ka thiam lo lutuk leh ka lo ngaihven lo lutuk hi a pawi ka ti khawp mai. "Tunah chuan ka fing ve tawh ang" han ti hluai dawn pawh ni ila, khua a tlai zo tawh a, ka nih tur ang ang ka ni zo tawh si. Tlai tawh eng ang mah ila, ka income a tlem miau avangin ka tan chuan a la tul chho dawn tho chu anih hi.

    ReplyDelete
  3. Thil thiam tak tak har deuh alo ni tih ka chiang tulh2 mai. Engkim mai hi a bulpui ber chu insumtheihna nei mi nih hi alo ni ber awm e.

    ReplyDelete
  4. A dik khawp mai. Insumtheihna hi a pawimawh lutuk. Insum thei tak chu ni ila, tul lovah pawisa ka hmangral mai mai lo ang a, tul lovah ka hun ka khawh ral mai mai hek lovang. I sawi dik khawp mai. Upat lam kan pan tan ve zel a, ka vanglai leh ka kum a la naupan lai te khan financial planning fel fai tak hi lo nei ila chuan aw..... ka ti vawng vawng thin.

    ReplyDelete
  5. Hei chu ka tana post ni awm tak a nih hi mawle :-)

    Ka thla hlawh hi thla tawpah hi chuan a fai hneh thei khawp mai. Emergency fund i sawi khi a pawimawh ka ti, ti thei ila ka duh.

    Tunlai chu i blog head hi a lerh riau mai, a inthlak deuh reng mai :-P

    -triplestar

    ReplyDelete
  6. @triplestar:
    Ka blog hi, a hma khan a var puap a, chhiar a hahthlakin mit a tikham thei lutuk a, hmuh nuam deuh leh mitmen tinuam deuh tur ka zawng thin a, hei, ka han thlak chhin anih hi. Mahni lerh lo mah ila, mit tal hi han lerh sela a zia mai.

    Emergency fund tak mai hi neih a harsat hmel khawp chuan ka hria. Mahse, a aia neih harsa zawk pawh, kan duh chuan kan nei zel chu anih hi maw. Kei paw'n neih ve vat ka tum.

    ReplyDelete
  7. A tha kher mai. Heti lamah hian ka ngawng ve khawp mai a, a bengvarthlak takzet e. Paragraph tina i thuziakte hi, 'Kei pawh chutiang chiah, ka ngaihdan chiah a ni..' tia bûk nghauh nghauh theih a ni tlat.

    Hmeichhia hi an inkhâwl thiam a, bank-a dah bâk zawng kawltîr hi inkhâwl duh tân chuan a tihchi viau an ti. A bîkin nupui nei tawhte tân. I thuziak atang ringawt paw'n chhûngkaw din hnua ngaihtuah tur a tam zia ka hre uai uai mai.

    Ka thawhchhuah tlêmtë hi ka tla tâwk khawp mai a, ka inkhâwl thei rëng rëng lo mai. Emergency thil eng emaw lo thleng ta sela chuan ka buai ngawt ang. Plan mumal neih chu a lo pawimawh khawp mai. He post hi phone-ah ka bookmark e, nakin chhûngkaw din hnu thlenga pawimawh lutuk a ni tlat.

    ReplyDelete
  8. I point ho khi ka'n en vang vanga ka theih tawp chuan tlem tete-in ka ti ve deuh vek chuan ka hria, 5(b) leh leh 8 tih loh khi chu. Mahse a beitham tih ka zep lo ve. Tin, no.7 hi chu rochun thil deuhah dah ta ila.

    I thu chu tha kher mai, ka lo vei ve thin em em a ni a, Sermon-ahte hial ka lo sawi ve thin.

    ReplyDelete
  9. Caribou hi chu awww, a ngaihtuahna hi a va han tha thin tak em!!. Science lamah pawh he blog atang hian thil tamtak ka hriat phah tlat. Ngaihnawm thin hle mai

    ReplyDelete
  10. @TS Khupchawng:
    Ka thuziak min fak sak avang hian confidence ka neih phah thin a, ka lawm khawp mai. I thawh chhuah kha a tlem i ti pawh a ni maithei. Lehkha ka zirlaiin, kei chuan, thawh chhuah ka nei ve miah lo, chutih lamah chuan ka tluk miah lo che. Plan mumal tak neih hi chu a lo pawimawh dawn khawp mai. Ka hlawh ka kham thei reng reng lo hi, plan ka neih fel loh vang leh budgetting ka thiam loh vang a ni tih ka hre ta.

    @Rp-a:
    Thianpa, i lo lenluh avang leh comment hlu tak min hnutchhiah vangin ka lawm e.

    Keini ang kohhran hnuaia thawk, income tlem tan hi chuan dah hran tur tam ve mawlh hek lo le, thil tha tak te pawh hi hre ve thin mah ila, mahni phak tawk te tein, tlem te tea kan budget hran ve thliah thliah a ngai thina nih hi, tiraw. Ka sawi ang khian, sum ngah leh hausa tan chuan financial planning neih uluk kher pawh a ngai lovang, keini ang budget tight reng tan hi chuan a lo pawimawh takzetin a lo tul takzet anih hi. Kan tih ve ngei a ngai si a, kan tih loh chuan tuman min tihsak dawn chuang reng reng si lo.. Hmabak hi a va ko thin tak em.

    @Maawma:
    I tilawmawm lutuk e. Engmah thiamna nei miah lo hian ka han ziak ve rawih anih hi. I buai thin tehreng nen, i hun chep tak karah pawh min rawn tlawh hram hram thin a, ka lawm khawp mai.

    ReplyDelete
  11. Thian duhtak te u, hetia blog kan intlawh tawn a, kan hriat ang ang te sawia kan titi khawm te hi a hlu a, kan thuziak kan inchhiar sak tawn liam liam te, kan in comment sak tawn liam liam te hi a hlu ka ti thin. Ka blog min tlawh sak thintu te hi in hlu a, in comment te ngat phei hi chu a hlu lehzual. Engti kawng zawng mahin in comment te hi delete ka phal lova, delete a hnekin ka ngaihlu em em a ni tih hi min hriat sak ula. Tin, in tel lo chuan ka blog hian hlutna a nei maih lo ani tih hi min hriat nawn sak fo dawn u nia.


    Kei pawh, neih ve hrim hrim ka duh vangin, hman kum lawk khan huan tur ram ka lei ve a. La hmang tangkai thei rih lo mah ila, rilru a tih hahdam phah ve asin aw.

    Ram hi kan nei awl dei duai a, kan hmang tangkai lem hlei lova. Kan ram neih chhun theuh te hi hmang tangkai ta vek ila chuan, kan ram zimte hi a nuam lehzual ang chu aw.

    ReplyDelete
  12. Financial planning is important because it provides you with a method of organizing your financial status.

    ReplyDelete
  13. I uѕed to be recommended thiѕ ωebsіte ѵia mу cousin.
    I'm not sure whether this post is written by way of him as no one else realize such detailed approximately my trouble. You're wonderful!
    Τhank yοu!

    Fеel fгee to suгf to my wеb sitе Property for Sale

    ReplyDelete
  14. Whаt's Taking place i'm new tо this, I ѕtumblеd uρon thіѕ I hаvе disсoverеd
    Ιt positively uѕeful and іt haѕ аidеd me out
    loads. I'm hoping to contribute & assist different users like its aided me. Good job.

    My web blog: Same Day Payday Loans

    ReplyDelete
  15. I eνery time emаіled this blog post pagе to all my cοntacts, аѕ if liκe to reаd it аfter thаt my fгіendѕ ωіll too.


    Also vіsit mу webpage: New Bingo Sites

    ReplyDelete
  16. Financial Planning hi a pawimawh ka ti. A chutih ang hu-in Mizote hian kan ngai thutak rih lem lo zawk mai pawh a.

    Life Science lam background ni chungin he lam pawh hi i ziak thei tlat. I chhuanawm ka ti.

    ReplyDelete