Pawisa ka nei lova, pawisak erawh ka nei. Eng ni lo mah ila, pawisa hi han nei im em ila, pa neinung kan ni mai dawn a lo ni. Mihausa tia an sawi thin te pawh hi, pawisa an ngah vang mai maia hausa alawm an lo nih le. Pawisa zet hi zawng a lo hlu a ni, lei theih loh a hleih pawh hi a lo awm lo. Hmangaihna thleng hian a lei theih tawh a ni lo maw ka ti rum rum fo thin. Dam khawchhuah nan pawisa a ngai a, mamawh phuhruk nan pawisa a ngai a, Pathian bawmah lehzel pawh pawisa lo chu chhun luh a rem tak tak lo. Nunna tih loh hi chu pawisa hmanga lei theih loh a tlem khawpin ka hria. Pawisa kan neih theih nan rim takin hna kan thawk thin a. Pawisa hi kan ngaihlu a, kan duh hleuh hleuh hle bawk. Mahni thawh hlawh ni miah lo, mi chanai tur lehzel pawh kan rut hmiah hmiah fo thin. Heti tak hian pawisa hi hlu mahse, a tenawm hle lawi si. I han hmuchhuak dawn teh ang.
Microorganisms chungchang tlem
Pawisa chungchang sawi hmain microorganisms chungchang sawi phawt ang. Microorganisms, a bikin bacteria leh fungi te hi boruak, lei leh tuiah an awm thin a. Khawilaiah pawh hian an awm emaw tih mai tur a ni. Bacterial cell leh fungal cell te hian anmahni tuamtu tur kawr chhah tak, pangang cocoon ang mai hi, an insiam a. A insiam lai hi sporulation an ti. Chutia kawr chhah tha tak an insiam hnu chuan dormant phase angin an awm a, sik leh sa, nisa, ruahsur, khawlum, khawro leh khawvawtin a hmet hlum lo. Thli a lo thaw a, boruakah an leng nuai nuai a, kan hiplut a, kan thaw chhuak leh a, kan ei tel a, kan in tel thin bawk. Kan vunah tam tak an bet a, kan thawmhnaw ah thahnem tham tak an kai tuarh bawk. Boruak, tuiah leh leiah an awm miau avangin microorganisms te awm lohna tak tak pawh hi a lo awm meuh awm lo ve.
Heng microbial spores te hi an to theihna tur hmun tha leh chawtha awmna apiangah an tiak (germinate) a, an inthlah pun chak em vangin reilote ah microbial colony an siam leh mai thin. Chu microbial colony chu beitu leh tichhetu an awm loh chuan a pung chak em em thin.
Heng microbial spores tam tak zingah hian natna min thlen theitu (pathogens) tam tak an awm a. Chungte chu kan vunah te, kan hnarah te, kan mitah te an kai a. Tin, kan ka atangin an lut thin bawk. Kan taksa hian defensive mehanism hi a nei tha em mai a, physical barriers, chemical barriers, cellular barriers leh immune system te avang hian natna hrik lakah kan him thei mai mai chauh a lo ni a. Taksain natna hrik a lo beihlet hian a chang chuan taksaah nasatakin a lang chhuak thin a. WBC hian a chang chuan chemical chikhat pyrogens a siam chhuak thin a, chu chuan nasatakin taksa temperature a tisang a, khua a lo sik ta hluah thin. Lymphocytes te paw'n a chang chuan taksaa foreign bodies lo lut lo beilet turin chemical chikhat histamine a siam chhuak chiam a, chumi avang chuan allergy kan lo nei ta thin bawk.
Pawisa
Pawisa hi a hlut em em rualin a tenawm em em bawk. Pawisa hi mi hrang hrang kutah a lut hin a. Mi chi hrang hrangin an khawih a, an ipteah an dah a, wallet ah te, purse ah te an khung a. Kutfai leh thianghlim kherin kan khawih ngailo va,a tul hunah chuan kut bal chung pawhin kan khawih hmiah hmiah thin. Phar pa kutah pawisa a lut a, AIDS vei kutah a lut a, T.B. vei pawhin an kawl ve tho va, STD vei ho kutah pawisa a lut a, chung pawisa te chu keinin kan lo hum ve leh a. Nu pakhat hritlangin a kutin a hnap a hnit a, a hnar a kawm a, a pawt fan duar duar a, chu kut vek chuan pawisa a hum zawm nghal mai a. Pawisa hian a lo thleng kil khawr thei khawp mai a. Damlo na tak tak, damdawiina awm mek te kutah a lut a, mihausa ber kut atangin mirethei ber hnen a thleng bawk. Natna hrik thehdarh na hmanraw tha tak pakhat chu pawisa hi a ni thei ngei ang.
"Pawisa kan khawih bawrh bawrh a, kan kut kan liak a, natna kan kai lo," kan ti a ni maithei. Natna hrik sang tam tak hian engtik lai pawhin min bei reng a, mahse kan taksaa defence mechanism ropui lutuk hian a lo tihlum zel a, a tihhlum bang tlemte te kha zawi zawiin an inthlah pung a, an inbun nghet a, an inbun ngheh chhung rei lam (incubation period) erawh a inang lo; a tawpah natna kan vei chauh thin. Pawisa hi natna hrik thehdarhtu a ni a, pawisa atang hian rin loh leh beisei loh takin natna kan kai thei bawk.
Kuta kan thil khawih atangin bateria tam tak kutah an kai thin a, kuta bacteria te chu pawisa ah an kai hhawng ve leh a. Thenkhatin an hnute karah pawisa an zep a, kap kara zep lut duh mai pawh an awm tho va, thenkhatin an hmui leh hnar bulah an lek a. Midangin pawisa an hum veleh, pawisaa bacteria awm te kha, midang kutah an kaichhawng veleh a. Mycobacterium tuberculosis (TB hrik) te, Escherichia coli te, Klebsiella, Staphylococcus te leh bacteria chidang tam tak pawisa ah hian hmuh thin a ni. Heng pathogenic bacteria an hmuh ho te hi antibiotic resistant an ni e an tih hlawm chu. Pawisa hi resistant variety pathogens (damdawi haw ve tawh lo natna hrik) theh darhtu pawimawh tak an ni tihna a nih deuh ber mai chu.
Kut hi chaw ei dawn ah kan sil leuh leuh va, kan duhtawk viau zel a. Kut hi thil chi hrang hrang kan khawihna a ni a, kan thil khawih atangin kan kutah microbe chi hrang hrang a kai teuh thin. Kut hi zia nei a ni a, fai taka sil nia kan inhriat pawh hian kutzia karah te, tin karah te hian bacteria tam tak an la awm thei tho mai. Kut ah microorganisms awm lo thei tur chuan fai taka sil hnuah distilled water in tleuh leh ila, chumi hnuah 75% alcohol (or above) hmangin sil leh ila....chutiangah chauh chuan microbes a tello thei ang. Chu pawh chu ni ta tehreng se la, rang takin boruak atangin microbial spores te kan kutah an rawn tla leh nghal tho tho ang. Kut fai mang hlei lovin pawisa tawp tak tak kan hum a, kut sil chuang lem lovin thil kan ei zui nghal bawrh bawrh a, kuhva eitur kan siam a, kan ei hmiah hmiah a, chu kut hmang vek chuan kan inchibai bawrh bawrh a, a pawi lem lo chu a ni phawt mai ang a....... Kutin pawisa kan khawih a, kha pawisaa pathogenic bacteria awm te kha kan kutah an kai thei ani tih hriat reng erawh a harsa khawp mai.
Pawisa hi chu pawisa nge nge a lo ni. A neitu bik pawh kan lo awm tak tak lo anih hi. Mihausa kutah pawisa a vaibelchhe tel telin a lut a, a mai maiin a chhuak leh tawh ngai lova. Mirethei kut atang erawh, a thawhchhuah ang ang, rang takin a chhuak ral nghal zel thin. Pawisa hi chu pawisa a ni miau va, tenawmin natna hrik eng anga tam pawh awm se, mit lawngin a hmuh theih chuang lova, a tenawm loh tihna a ni thei mai lawm ni? Natna hrik eng anga tam pawh awm se, pawisa a nihna a bang chuang lova, a hlutna a kiam chuang hek lo.
"Pawisa kan khawih bawrh bawrh a, kan kut kan liak a, natna kan kai lo," kan ti a ni maithei. Natna hrik sang tam tak hian engtik lai pawhin min bei reng a, mahse kan taksaa defence mechanism ropui lutuk hian a lo tihlum zel a, a tihhlum bang tlemte te kha zawi zawiin an inthlah pung a, an inbun nghet a, an inbun ngheh chhung rei lam (incubation period) erawh a inang lo; a tawpah natna kan vei chauh thin. Pawisa hi natna hrik thehdarhtu a ni a, pawisa atang hian rin loh leh beisei loh takin natna kan kai thei bawk.
Kuta kan thil khawih atangin bateria tam tak kutah an kai thin a, kuta bacteria te chu pawisa ah an kai hhawng ve leh a. Thenkhatin an hnute karah pawisa an zep a, kap kara zep lut duh mai pawh an awm tho va, thenkhatin an hmui leh hnar bulah an lek a. Midangin pawisa an hum veleh, pawisaa bacteria awm te kha, midang kutah an kaichhawng veleh a. Mycobacterium tuberculosis (TB hrik) te, Escherichia coli te, Klebsiella, Staphylococcus te leh bacteria chidang tam tak pawisa ah hian hmuh thin a ni. Heng pathogenic bacteria an hmuh ho te hi antibiotic resistant an ni e an tih hlawm chu. Pawisa hi resistant variety pathogens (damdawi haw ve tawh lo natna hrik) theh darhtu pawimawh tak an ni tihna a nih deuh ber mai chu.
Kut hi chaw ei dawn ah kan sil leuh leuh va, kan duhtawk viau zel a. Kut hi thil chi hrang hrang kan khawihna a ni a, kan thil khawih atangin kan kutah microbe chi hrang hrang a kai teuh thin. Kut hi zia nei a ni a, fai taka sil nia kan inhriat pawh hian kutzia karah te, tin karah te hian bacteria tam tak an la awm thei tho mai. Kut ah microorganisms awm lo thei tur chuan fai taka sil hnuah distilled water in tleuh leh ila, chumi hnuah 75% alcohol (or above) hmangin sil leh ila....chutiangah chauh chuan microbes a tello thei ang. Chu pawh chu ni ta tehreng se la, rang takin boruak atangin microbial spores te kan kutah an rawn tla leh nghal tho tho ang. Kut fai mang hlei lovin pawisa tawp tak tak kan hum a, kut sil chuang lem lovin thil kan ei zui nghal bawrh bawrh a, kuhva eitur kan siam a, kan ei hmiah hmiah a, chu kut hmang vek chuan kan inchibai bawrh bawrh a, a pawi lem lo chu a ni phawt mai ang a....... Kutin pawisa kan khawih a, kha pawisaa pathogenic bacteria awm te kha kan kutah an kai thei ani tih hriat reng erawh a harsa khawp mai.
Pawisa hi chu pawisa nge nge a lo ni. A neitu bik pawh kan lo awm tak tak lo anih hi. Mihausa kutah pawisa a vaibelchhe tel telin a lut a, a mai maiin a chhuak leh tawh ngai lova. Mirethei kut atang erawh, a thawhchhuah ang ang, rang takin a chhuak ral nghal zel thin. Pawisa hi chu pawisa a ni miau va, tenawmin natna hrik eng anga tam pawh awm se, mit lawngin a hmuh theih chuang lova, a tenawm loh tihna a ni thei mai lawm ni? Natna hrik eng anga tam pawh awm se, pawisa a nihna a bang chuang lova, a hlutna a kiam chuang hek lo.